LS редакциясы қарыз алушыға қандай жағдайларда несие шартының талаптарын өзгертуден бас тартуы мүмкін екенін және мұндай жағдайда не істеу қажет екенін білді.
Қаржы нарығын реттеу агенттігінде (агенттік) банктер және олардың қызметі туралы заңға сәйкес, мерзімі өткен күннен бастап 30 күнтізбелік күн ішінде жеке тұлға қаржы ұйымына кіруге және өтініш беруге құқылы екенін атап өтті. Онда мерзімі кешіктірудің себептерін, кірістерді және несие шарттарына өзгерістер енгізу туралы өтінішті түсіндіретін басқа фактілерді фактілерді көрсету қажет:
• сыйақы мөлшерлемесін төмендету жағына қарай өзгеріспен;
• ұлттық валютаға шетел валютасымен берілген банктік қарыз бойынша негізгі борыштың қалдық сомасының валютасын өзгертуге;
• негізгі борыш және (немесе) сыйақы бойынша төлемді кейінге қалдыру;
• берешекті өтеу әдісін немесе кезектілігін өзгерту арқылы;
• банктік қарыз шартының қолданылу мерзімін өзгертуге;
• мерзімі өткен негізгі борышты және (немесе) сыйақыны кешіру, тұрақсыздық айыбының (айыппұлдың, өсімпұлдың) күшін жою арқылы.
"Банк өз кезегінде өтінішті алғаннан кейін 15 күнтізбелік күн ішінде ұсыныстарды қарайды және жазбаша нысанда қарыз алушыға келісу, өз ұсыныстары немесе себептерін көрсете отырып, бас тарту туралы хабарлайды. Әрбір жағдайда шешім жеке тәртіппен қабылданады. Қарыз алушының ұсыныстарын қабылдаудың және кейінге қалдыруды, қайта құрылымдауды немесе қайта қаржыландыруды ұсынудың негізгі себебі қаржылық жағдайдың нашарлауының сенімді дәлелі болып табылады",- деп түсіндірді агенттікте.
Сондай-ақ, агенттік банк, микроқаржы және коллекторлық қызметті реттеу мәселелері бойынша кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңға түзетулер әзірленіп, қол қойылғанын қосты. Оларға сәйкес қарыз алушы банктің несие шартының талаптарына ұсынылған өзгерістермен келіспеген сәттен бастап күнтізбелік 15 күн ішінде уәкілетті органға жүгіне алады.
"Заңда мерзімі өткен берешекті реттеудің бірыңғай міндетті құқықтық режимі енгізіледі. Бұл норма банктердің қарыздарына ғана емес, микроқаржы ұйымдарының несиелеріне де қолданылады. Сондай-ақ, банктерге барлық ипотекалық қарыздар бойынша міндеттемелердің мерзімі 180 күн өткеннен кейін сыйақы, тұрақсыздық айыбы (айыппұлдар, өсімпұлдар), комиссиялар мен өзге де төлемдер төлеуді талап етуге тыйым салу түрінде борыштық жүктеменің өсуін шектеу бойынша жаңа шаралар қабылдануда. Заң қабылданғанға дейін тыйым тек ипотекалық тұрғын үй қарыздары бойынша ғана қолданылған. Өзгерістер 2021 жылдың 1 қазанынан бастап күшіне енеді", - деп хабарлады агенттікте.
Сонымен қатар, Қазақстан қаржыгерлері қауымдастығының тұтынушылардың құқықтарын қорғау жөніндегі директоры Ләззат Үсенбекова, егер қаржылық жағдайдың нашарлауы расталған, бірақ өтеудің жаңа шарттары бойынша тараптардың өзара келісіміне қол жеткізілген жағдайда, несиені қайта құрылымдау ұсынылуы мүмкін екенін атап өтті.
"Жекелеген ауыр жағдайларда (мысалы, несие алғаннан кейін еңбекке қабілеттілігінен айрылған кезде, мүлкі мен кірісі болмаған кезде) және егер бұған несиелік саясатшылар жол берсе ғана, берешектің, әдетте өсімпұлдың және ішінара мерзімі өткен сыйақының бір бөлігін кешіру мәселелерін қарауға болады", - деп түсіндірді ол.
Ләззат Үсенбекова жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес қарыздар бойынша берешегінің ұлғаюын болдырмау үшін банктер заң төлемдерді талап ету құқығын алып тастайтынын айтты:
- ипотекалық тұрғын үй несиелері бойынша-мерзімі қатарынан күнтізбелік 180 күн өткен соң есептелген сыйақылар, тұрақсыздық айыптары (айыппұлдар, өсімпұлдар), комиссиялар және өзге де төлемдер;
- ипотекалық қарыздар бойынша- мерзімі қатарынан күнтізбелік 180 күн өткен соң есептелген сыйақы (01.10.21 бастап – тұрақсыздық айыбы, комиссиялар және өзге төлемдер);
- тіркеуге жататын мүлік/ақша кепілімен қамтамасыз етілмеген қарыздар бойынша-мерзімі қатарынан күнтізбелік 90 күн өткен соң тұрақсыздық айыбы (айыппұлдар, өсімпұлдар), комиссиялар және өзге төлемдер.
Сонымен бірге қарыз алушылар мерзімі өткен күндердің санына қарамастан, қарызға қызмет көрсетудің кез- келген кезеңінде уәкілетті органға жүгінуге құқылы.
Үсенбекованың айтуынша, Қазақстанда банк омбудсмені жұмыс істейді. Бұл қарыз алушылардың өтініштері бойынша ипотекалық қарыздың банктік шарттары, сондай-ақ, құқығы үшінші тұлғаларға берілген банктік қарыздар мен микрокредиттердің басқа да түрлері бойынша келіспеушіліктерді реттеуді жүзеге асыратын тәуелсіз жеке тұлға.
"Қарыз алушы-жеке тұлғалардың мүдделерін қорғаудың жоғары заңнамалық деңгейін атап өту қажет. Сонымен, жоғарыда аталған заң нормалары іс жүзінде қарыздың мөлшерін негізгі қарыз деңгейінде және 90/180 күндегі пайыздарды тоқтатады, бұл қарыз ауыртпалығын айтарлықтай жеңілдетеді. Іс жүзінде бұл сыйақының, тұрақсыздық пен комиссиялардың және өзге де төлемдердің елеулі сомаларын автоматты түрде кешіру болып табылады",- деп түйіндеді ол.
