Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Алматының орташа табыстың тұзағында тұрғанына назар аударды, деп хабарлайды LS.
Сапар барысында ол мегаполис инвестицияларының шамамен 70%-ы тек үш салаға-жылжымайтын мүлік, көлік және саудаға тиесілі екенін түсіндірді.
"Экономиканың төмен әртараптандырылуы қала тұрғындарының табысының өсуінің баяулауына алып келеді. Қала "орташа табыс тұзағына" түсті, оның шығуы үшін экономиканы терең әртараптандыру қажет. Өңдеу өнеркәсібін, туризмді, IT-секторды және креативті индустрияларды дамытуға баса назар аудару керек", – деп кеңес берді мемлекет басшысы.
Тоқаевтың пікірінше, бәсекелестікті ынталандыру, инвестиция тарту және еңбек өнімділігін айтарлықтай арттыру қажет. Қалалық жағдайда өңдеу өнеркәсібін дамыту процестерді жоғары автоматтандырумен және цифрландырумен заманауи экологиялық және тиімді технологияларды пайдалана отырып жүргізілуі тиіс.
"Алматы индустриялық аймағы мен "Алатау" инновациялық технологиялар паркінің әлеуетін толық көлемде іске асыруы қажет. Мұнда 20 мыңнан астам жұмыс орнын құра отырып, 1 мыңнан астам өндірісті орналастыру жоспарлануда", - деп нақтылады президент.
Ол Алматы – тәуелсіздігіміздің бесігі деп атап өтіп, халықтың өсу қарқынын ескере отырып, Алматы экономикасының орташа жылдық өсімін 5% деңгейінде қамтамасыз етуді тапсырды.
"Бұл ретте экономикалық өсу көрсеткіштерін барлық қала тұрғындары әл-ауқат пен өмір сүру сапасын нақты арттыру түрінде сезінуі тиіс", - деді Тоқаев.
Президент креативті индустрия саласындағы дарынды қазақстандықтар шетелде танымал болып отырғанын айтты. Президенттің пікірінше, елімізде жастар үшін толыққанды жүзеге асыру үшін барлық жағдай жасау қажет.
"Қазірдің өзінде Қазақстанның креативті секторында 19 мыңнан астам компания жұмыс істейді. Бұл ретте еліміздің барлық IT-компанияларының 40%-дан астамы Алматыда орналасқан", - деп түсіндірді Тоқаев.
Президенттің пікірінше, мегаполис цифрлық көшпенділер үшін тартымды орталыққа айналуда. Жақын арада қалада шығармашылық хабтар мен кластерлер іске қосылады.
"Мен әкімдіктің бастапқы капиталдандыруы 10 млрд теңгені құрайтын қалалық венчурлық қор құру туралы идеясын қолдаймын. Бұл жобаны жүзеге асыру үшін жеке қаражат тарту маңызды", - деді мемлекет басшысы.
Тоқаевтың пікірінше, қор креативті индустриялардың экожүйесін дамытуға көмектеседі.
Президент коронавирустық шектеулер алынып тасталғаннан кейін Алматыда туристік ағынның қарқынды өсуі байқалатын атап өтті. Тек I жартыжылдықта ішкі туристер саны 1,5 есе, шетелдік туристер саны 2,8 есе өсті. Тоқаевтың сөзінше, ашылатын мүмкіндіктерді тиімді пайдалану қажет.
"Бұл зәкірлік жоба агломерацияның курорттары мен тау шаңғысы базаларын әлемдік барлық маусымдық туристік кешендердің үлгісі бойынша бірыңғай кешенге біріктіреді. Ағымдағы жылдың қыркүйек айында Алматының даму бағдарламасы бекітілді. Құжаттың басымдықтары мегаполисті дәйекті және теңгерімді дамытуға бағытталған", - деді Тоқаев.
Қала құрылысы туралы айта келе, президент Алматының тарихи орталығы өмір сүруге қолайлы орын екенін түсіндірді.
"Алайда орталықтың өз проблемалары бар. Атап айтқанда, коммуналдық жүйе тозған. Ғимараттар бір-біріне өте тығыз орналасқан. Жолдарда кептелістер көп. Сонымен қатар, перифериялық аймақтардың дамуы өте аз болып қала береді. Әлеуметтік нысандар жетіспейді. Адамдар серуендеуге баратын саябақтар аз. Негізінен салынған жер үйлер көп. Тіпті қыс айларында қара түтін пайда болады. Азаматтардың демалысын тиімді өткізуге болатын қоғамдық орындар жоқтың қасы. Сондай-ақ көлік және инженерлік инфрақұрылым жеткіліксіз", - деп атап өтті президент.
Тоқаевтың айтуынша, әкімдіктің басты міндеттерінің бірі – орталық пен шеткі аудандар арасында туындаған бұл теңсіздікті жою.
"Тұрғын үй – коммуналдық шаруашылыққа ерекше назар аудару қажет. Бірқатар аудандарда орталықтандырылған сумен жабдықтау жоқ. Алматының 30 мыңға жуық тұрғыны әлі күнге дейін ауыз суға қол жеткізе алмай отыр. Әкімдікке үш жыл ішінде барлық тұрғындарды орталықтандырылған сумен қамтамасыз етуді тапсырамын", - деді президент.
Оның айтуынша, алдағы екі жылда Қарғалы, Ақсай өзендерінен екі ірі су тарту құрылысын іске қосу қажет. Наурызбай және Алатау аудандарында жаңа су тарту орталықтарын салу керек. Нәтижесінде 150 мың адам сумен қамтамасыз етіледі.
Оның ішінде коммуналдық желілерді де жаңарту қажет, өйткені олар қатты тозған.
Тұрғын үй мәселесін қозғаған Тоқаев жастарға жылжымайтын мүлік алу үшін жан-жақты жағдай жасау қажеттігі туралы хабарлады.
"Әкімдік инвесторлар үшін тартымды жалға берілетін тұрғын үй құрылысына тиімді тәсілдерді әзірлеуі қажет. Бірақ жалға берілетін үйлер тым қымбат болмауы керек. Мұндай пәтерлер, ең алдымен, қол жетімді болуы тиіс. Жалпы, Алматы жастары үшін тұрғын үй қол жетпес арман болмауы керек. Баспанасы бар жастардың ертеңгі күнге деген сенімі ерекше басым келеді", - деп түсіндірді президент.
Ол қаладағы тұрғын үй тапшылығын азайту маңызды міндет екенін атап өтті. Келесі жылдан бастап тұрғын үй құрылысын жыл сайын 10%-ға ұлғайту қажет деді.
"Әрине, Алматыда бос жерлер аз. Бұл жағдай құрылыс қарқынының өсуіне кедергі келтіруі мүмкін. Сондықтан жаңа жерлерді игеру қажет. Қалада 1,5 мыңға жуық ескі үйлер бар. Егер оларды жаңарту мүмкін болмаса, оларды күрделі жөндеуге немесе бұзу керек. Әкімдікке осы мәселе бойынша кезең-кезеңмен іске асырудың нақты жоспарын әзірлеуді тапсырамын. Жаңарту халыққа қолайсыздық туғызбауы үшін алдын ала шаралар қабылдау керек", - деп түсіндірді Тоқаев.
Қалалардың тығыз дамуы да президент сөзінің тақырыбына айналды. Ол бұл жағдай тұрғындардың наразылығын тудыратынына назар аударды.
"Алматы заманауи урбанистика талаптарына сай болуы тиіс. Қала бетоннан жасалған орманға айналмауы керек. Платаудан ескен табиғи жел қалада еркін айналуы тиіс, бұл экология үшін маңызды. Қала салу кезінде құрылыс компанияларының емес, ең алдымен тұрғындардың мүдделерін ескеру қажет. Біздің заңдарымызда бұл жағдай нақты реттелмеген. Үкіметке әкімдікпен бірлесіп осы мәселені пысықтауды және заңға тиісті түзетулер әзірлеуді тапсырамын", - деді президент.
Тоқаевтың айтуынша, Алматы қайтадан бақ-қала болуға тиіс. Ол үшін халықтың демалуы үшін бес орталық салу жоспарлануда.
"Алматының аса маңызды басымдығы қала тұрғындарының өмір сүру сапасы мен әл-ауқатын тұрақты арттыру болып табылады, оған жол-көлік жүйесінің тиімділігі көп жағынан әсер етеді. Көп сағаттық кептелістегі уақыттың нәтижесіз жоғалуы азаматтардың әл-ауқаты мен денсаулығына теріс әсер етіп қана қоймайды, сонымен қатар қаланың экономикасы мен экологиясына айтарлықтай зиян келтіреді. Сондықтан адамдар үшін іс жүзінде іске асыруға мүмкіндік беретін үйлесімді және теңдестірілген жол-көлік кешенін құру маңызды. Күн сайын Алматы жолдарында 700 мыңнан астам автокөлік пен транзиттік жүк көлігі қатынайды. Бұл ағын жыл сайын артып келеді", - деп түсіндірді президент.
Мемлекет басшысының айтуынша, әкімдік трафикті оңтайландыру, заманауи цифрлық технологиялар мен үлкен деректерді пайдалану, жол қозғалысын басқарудың зияткерлік жүйелерін енгізу туралы үнемі ойлануы керек.
"Қарбалас уақытта көлік кептелісінің басты себебі мектептер мен балабақшалардың қолжетімді болмауы. Бұл жүргізушілер мен ата-аналар үшін стрессті жағдай. Жалпы, жол-көлік саласындағы проблемаларды анықтау және пәрменді шешімдерді әзірлеу үшін қала тұрғындары мен тәуелсіз сарапшыларды белсенді тарту қажет", - деді Тоқаев.
Президент Алматыдағы жолаушылар ағынының негізгі үлесі автобустар мен троллейбустарға тиесілі екеніне назар аударды. Бұл ретте маршруттық желі жеткілікті тиімді ұйымдастырылмаған. Мысалы, қалалық маршруттардың көпшілігі тым ұзақ, қалалық және қала маңындағы қоғамдық көліктер бір-бірімен тығыз байланысты, трансплантациялауға ыңғайлы көлік тораптары жоқ.
"Бұл жағдайды шұғыл түрде өзгерту керек. Жеке көліктерді пайдалануды азайтуды ынталандыра отырып, қоғамдық көліктің тартымдылығын дәйекті түрде арттыру қажет. Ол үшін метрополитен желісін кеңейтуді жалғастыру қажет", - деді Тоқаев.
Оның ішінде ескірген және экологиялық емес көлік түрлерінен бас тарту керек. Президенттің пікірінше, 2025 жылдан кейін Алматы көшелерінде дизельді автобустар қалмауы керек – оның орнына газ және электр тартқыш құрамдар жүретін болады.
"Транзиттік жүк тасымалының басым бөлігін Үлкен Алматы айналма автомобиль жолына ауыстыру да қалаға оң әсерін тигізеді. Ол үшін алты радиалды және төрт ішкі магистральдық көше салу қажет. Үкімет әкімдікпен бірлесіп осы жобаларды қаржыландыру мәселелерін пысықтауы керек. Сондай-ақ, қалаға кіре берістегі негізгі жолдарды қайта құруды жеделдету қажет. Бұл маңызды жұмыс Алматы агломерациясы шеңберінде үндестірілуі тиіс", - деп тапсырды мемлекет басшысы.
Сондай-ақ, Тоқаев Алматыны облыспен қала маңындағы қоғамдық көлікті дамыту және 50 елді мекенді қосымша қамтумен жаңа маршруттарды іске қосу арқылы байланыстыруды тапсырды.
Президент тағы да Алматыдағы ластануға назар аударып, ЖЭО-2 және ЖЭО-3 газға ауысуы зиянды шығарындылар деңгейін он еседен астам төмендетуге мүмкіндік беретінін нақтылады. Тұрғын үй секторын газдандыру, оның ішінде қала маңындағы елді мекендерді газдандыру мәселесін шешу маңызды. Бұдан басқа, 2030 жылға дейін Алматыда 2,5 млн ағаш отырғызу жоспарлануда.
"Тұрақты экологиялық қаңқаны құру қажет, оған жаңа рекреациялық аймақтар мен Алматы тау бөктерінен ойпаттарға дейін қиылысатын және мегаполистің табиғи желдетуін қолдайтын жасылдандырылған өзен дәліздері кіреді", - деп түсіндірді Тоқаев.
Президенттің айтуынша, мегаполис халқының 60% өсімін көші-қон қамтамасыз етеді. Осыған байланысты балабақшалар мен мектептерде мыңдаған орындар жетіспейді. Осыған байланысты алдағы екі жылда 37 мың орындық 22 мектеп салу, сондай-ақ үш жастан алты жасқа дейінгі балалардың 97%-зын мектепке дейінгі біліммен қамтамасыз ету қажет.
"Басты міндет – 2030 жылға қарай бір ауысымды оқытуға толығымен көшу" - деп сендірді Тоқаев.
Естеріңізге сала кетейік, бұған дейін экономист Ораз Жандосов үш ауысымды мектептер 2004 жылға дейін болмауы керек екеніне назар аударған болатын. Ал қазір олардың саны 2001 жылмен салыстырғанда көп.
Сондай-ақ, Тоқаев қаладағы денсаулық сақтау саласын жақсартуды және медициналық, сондай-ақ сауықтыру мекемелерін жаңғыртуды тапсырды.
Модернизация мен мәдени орталықтар мәселелері де назардан тыс қалмайды.
Сонымен қатар, қылмыс мәселесін шешу қажет. Оның ішінде 2025 жылға дейін Алматы көшелерін 100% жарықтандырумен қамтамасыз ету есебінен. Сонымен қатар, Тоқаев төтенше жағдайлар саласын цифрландыруды тапсырды.
Бір айта кететіні, өңдеу өнеркәсібі (өсім 13,9%) және инвестициялық белсенділік оң динамикаға негізгі үлес қосады. Жыл басынан бері қала экономикасына 930 млрд жеке инвестиция тартылды (өсім 20%-ға жуық). Кәсіпкерлік қарқынды дамып келеді – жыл басынан бері шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 30%-ға ұлғайды. Бұл салада қала тұрғындарының басым бөлігі қызмет атқарады.
