Биржадағы ұлттық валюта рубльге 8,76 теңгеге дейін, ал долларға 465,15 теңгеге дейін әлсіреді. LS тiлшiсi мұның Қазақстан экономикасына қалай әсер ететіні туралы білді.
AERC Beta LLP бас директоры Ғалымжан Айтқазин (Tengenomika телеграм-арнасы) теңгенің рубльге қатысты әлсіреуі импорттық тауарлар мен қызметтердің құнына теріс әсер ететінін, бірақ сонымен бірге кері бағытта, яғни экспортта оң әсер ететінін атап өтті.
"Егер Қазақстан мен Ресей арасындағы өзара сауда құрылымына көз жүгіртетін болсақ, онда Қазақстан Ресейден экспорттайтыннан гөрі көбірек импорттайтыны түсінікті болады. Яғни кросс-бағыттың әлсіреуі қазақстандық экономикаға көбірек зиян тигізеді", - деп нақтылады ол.
Айтқазин Ресей экономикасының Қазақстан үшін маңызы зор болғанына қарамастан, Ұлттық банктің рубльдік резервтері және бағамға әсер етудің елеулі тетіктері жоқ екенін атап өтті. Сонымен қатар, KZT/USD немесе KZT/RUB болсын, валюталық жұптарға қандай да бір әсер ету бағам құруда теңгерімсіздік тудыратын болады.
"Бұл жағдайда теңге, дамушы нарықтардағы басқа да көптеген валюталар сияқты, сыртқы нарықтардағы күйзелістерді көрсетуге мәжбүр. Мысалы, егер сіз қырғыз немесе өзбек сомдарының рубльге қатысты динамикасын қарасаңыз, онда бірдей жағдайды көресіз", - деді Айтказин.
LS сұхбаттасушысының айтуынша, егер Ресейде рубль еркін айырбасталатын валюта болуды тоқтатса, теңге керісінше, басқа да сыртқы факторлардың әсеріне ұшырайды.
"Соңғы апталарда дамыған экономикалардағы инфляцияның үдеуі және қаржылық жағдайдың күшеюі жаһандық экономикалық құлдыраудың басталуына қатысты алаңдаушылыққа әкелді. Мұндай жағдайларда дамушы нарықтар әрдайым қысымға ұшырайды, онда капиталдың кетуі және валюта бағамына қысым байқалады. Сонымен қатар, Ресей экономикасында санкциялар енгізілгеннен кейін шетелден импорт айтарлықтай төмендегенін ескеру қажет, бұл елге экспорттан түсетін валютаның жеткіліксіз кетуін білдіреді. Мұның бәрі рубльдің айырбастау бағамына қатты қысым жасап, оның қазіргідей нығайюына мүмкіндік береді", -деп түсіндірді Айтқазин.
Сонымен қатар, қаржыгерлер қауымдастығының талдаушысы Рамазан Досов 2022 жылдың басынан бері USD/KZT және RUB/KZT валюталық жұптары тиісінше 5,2%-ға және 44,3%-ға өскенін еске салды.
"Елдегі доллардың нығаюы негізінен Федералды резервтік жүйе монетарлық саясатының күшеюіне, геосаяси дағдарысқа, сондай-ақ ағымдағы шоттың созылмалы тапшылығына байланысты дамушы елдердің активтерінен инвесторлардың шығуымен байланысты. Сонымен қатар, RUB/KZT жұбының күрт және едәуір маңызды қозғалысы сұраныс пен ұсыныстың нарықтық теңгерімсіздігінің әсерінен рубльдің долларға қатысты қатты нығаюымен түсіндіріледі. Бұл Ресей банкінің капитал қозғалысына қатаң шектеулер аясында орын алады", - деп түсіндірді ол.
Досовтың пікірінше, ұлттық валюта бағамының одан арғы траекториясы сыртқы және ішкі іргелі факторларға да байланысты болады.
"Ресей билігі бірнеше рет рубльдің тым күшті курсын жариялады және оны қазіргі жағдайда ыңғайлы деңгей деп атады. Мәселен, $1 үшін 75 рубль, ал қазіргі деңгей $1 үшін 53,2 рубль. Ресей банкінің пікірінше, валюта нарығындағы жағдай пайыздық мөлшерлемелер тетігі арқылы қалыпқа келеді (соңғы 3,5 айда негізгі көрсеткіш 20%-дан 9,5%-ға дейін төмендеді) және де импортты қалпына келтіру керек", - деді сарапшы.
Досовтың пікірінше, теңгеге мұнайдың жоғары бағасын, сондай-ақ, Ұлттық қордан трансферттерді айырбастауды, валюталық түсімді міндетті түрде сатуды және т.б. қоса алғанда, қазақстандық биліктің іс-қимылын қолдау жалғасатын болады. Тамыз айында бұл тізімге кезекті тоқсандық салық кезеңі қосылады.
"Өзге жағдайлар тең болған жағдайда ағымдағы жылдың ақпан-наурыз айларындағыдай бағамның қатты ауытқуын күтпейміз. Сонымен қатар, ағымдағы бағам ($1 үшін 454 теңге) оның елдің өзекті бюджетіндегі болжамды мәніне өте жақын ($1 үшін 460 теңге)", -деді ол.
Досов рубльдің қымбаттауының Қазақстанға әсерінің негізгі арнасы – Ресей импортының қымбаттауы екендігімен келіседі. Бір жағынан, бұл республикадағы инфляциялық қысымды арттыруы мүмкін, екінші жағынан, Ресей экономикасына тәуелділікті азайтып, ішкі өндірісті дамытуға және/немесе жеткізудің балама арналарын іздеуге ықпал етеді.
"Егер 2021 жылы Ресейге елдегі барлық импорттың 42,1%-ы келсе, осы жылдың қаңтар-сәуір айларында Ресей тауарларының жиынтық импорттағы үлесі 38,5%-ға дейін төмендеді. Рубльдің жоғары бағамын ұзақ уақыт сақтай отырып, теңге құнының күрт өсуіне байланысты импорт қысқаратыны қисынды", - деп есептейді ол.
Осыған байланысты, Досов атап өткендей, Ресеймен өзара саудадағы созылмалы теңгерімсіздік айтарлықтай төмендеуі мүмкін. Мысалы, 2021 жылы көрші елмен өзара саудадағы теріс сальдо $10,4 млрд құрады (тауарлар Ресейге $6,9 млрд-қа, импортталды - $17,3 млрд-қа).
Өз кезегінде талдаушы Диас Құмарбеков теңгенің әлсіреуі бірнеше факторға, бірінші кезекте- энергия ресурстары бағасының төмендеуіне байланысты. Ол әлемдік экономиканың баяулау тәуекелдерінің артуына байланысты болып отыр деп есептейді ол.
Сондай-ақ, ұлттық валютаға АҚШ-тағы монетарлық саясатты қатайтуға әрекет еткен доллар индексінің нығаюы әсер етеді.
"АҚШ федералды резервтік жүйе мөлшерлеменi 75 б.п. көтерді, енді ол 1,5-1,75% дәлізінде тұр. Осы оқиғалардың аясында дамушы елдердің валюта бағамы әлсірей бастады, бірақ Ресейдегі жағдай басқаша. Рубль бағамы бірнеше ай қатарынан нығаюда. Елге валюта ағыны орташа деңгейден асады, ал Ресейден валютаның кетуі шамамен нөлдік деңгейде. Ресей Орталық банкі банктерді девалютизациялау курсын алды. Бұл рубльдің қайта нығаюына алып келетіні сөзсіз", - деп түсіндірді Құмарбеков.
Оның пікірінше, Ресейдегі бұл жағдай жаңа бағыттар арқылы тауарлар импорты жақсарғанға дейін болады. Бұл жағдайда көрші елде шетел валютасына сұраныс пайда болады және рубль бағамы төмендейді.
"Санкциялар күшейіп, үкімет экономиканы долларсыздандыру саясатын сақтаған жағдайда, ресейлік сарапшылар $1-ға рубльді 40, тіпті 30 дейін нығайтуды ұсынады. Бұл рубльдің теңгеге қымбаттауына қауіп төндіруі мүмкін. Қазіргі уақытта Ресей және Қазақстан валюталарының алшақтығы рубль үшін 8-8,5 теңгеге дейін өсуде", - деді ол.
Мұндай бағам Ресейден импорт үшін теріс фактор болып табылады, өйткені ол тауардың көлемін есептеу кезінде қымбаттайды. Импорттың басым бөлігін азық-түлік өнімдері құрайды.
"Теңгенің рубльге қатысты әлсіреуі осы тауарлар нарығындағы ұсыныстың қысқаруына әкелуі мүмкін, бұл өз кезегінде инфляциялық тәуекелдерді тудырады. Екінші жағынан, Қазақстаннан Ресейге импортқа деген сұранысты арттырады. Қазақстан үкіметі қазіргі уақытта бірінші кезекте Ресейден келетін импортқа тәуелділікті азайтып, көрші тауарлардың импортын алмастыруды ұлғайтуы керек. Осылайша, халық тұтынатын тауарлардың бағасын сақтау үшін барлық шаралар қабылданатын болады", - деп түйіндеді Құмарбеков.
