Қазақстанда халықты несие проблемасын шешу бойынша ұсыныс жарияланды. LS тілшісі соңғы жылдары борыштық жүктемені азайту үшін қазақстандықтарға қандай көмек көрсетілгенін еске түсірді.
LS-тің ресми сұранысына жауап ретінде қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі соңғы жылдары қабылданған шаралар туралы айтты. Осылайша, 2015 жылдан бастап үкімет тыйым салды:
- Сол валютада табысы жоқ жеке тұлғаға шетел валютасында ипотекалық қарыздар беруге;
- Несиені беруге және оған қызмет көрсетуге байланысты банктік шотты жүргізгені үшін, сондай-ақ оны банктік шотқа аударғаны үшін ипотекалық қарыз шарттары бойынша комиссиялар белгілеу және алу;
- Қарыз алушының келісімінсіз банктік қарыз шартының талаптарын біржақты тәртіппен өзгертуге.
Сонымен қатар, банктік қарыздар мен микрокредиттер бойынша төлемді кешіктіргені үшін тұрақсыздық айыбының мөлшерін шектеді, қарызды беруге және қызмет көрсетуге байланысты комиссиялар мен басқа да төлемдердің тізбесін бекітті. Негізгі борышқа ақшаны бағыттап қарыз бойынша берешекті өтеу кезектілігін белгіледі.
"Берешектің шамадан тыс өсуін болдырмау үшін міндеттемені орындау мерзімі 180 күн өткеннен кейін, сондай-ақ жеке тұлғалардың кепілсіз қарыздары бойынша міндеттеме мерзімі 90 күн өткеннен кейін банктердің ипотекалық қарыз шарттары бойынша есептеген сыйақылар мен тұрақсыздық айыбын төлеуді талап етуге тыйым салынды", - деп нақтылады агенттікте.
2015 жыл
Осы уақытта ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыру бағдарламасы енгізілді. Ол әлемдік дағдарыстың салдарынан ең көп зардап шеккен қарыз алушыларды қолдауға бағытталған. Ол үш бағыт бойынша жүзеге асырылады.
Біріншісі 2004 жылдан 2009 жылға дейін берілген және жалғыз тұрғын үймен қамтамасыз етілген ипотекалық қарыздарды қайта қаржыландыруды көздейді. Ол үшін Ұлттық банк 2015 жылы 130 млрд теңге бөлді. Банк салымдарында қаражат жылдық 2,99% сыйақы мөлшерлемесі бойынша 30 жылға орналастырылды. Бұл ретте халықтың әлеуметтік осал топтары үшін кейбір банктер 0,1% мөлшерлемені белгіледі.
"Қарыз бойынша негізгі борыштың қалдығы қайта қаржыландырылады, қарыз алушының сыйақы, комиссиялар, тұрақсыздық айыбы бойынша берешегін банктер кешіруге тиіс. Банктер 2035 жылға дейін револьверлік тетік негізінде бағдарламаның талаптарына сәйкес келетін қарыз алушылардың берешегін қайта қаржыландыруды жүзеге асырады", - деп түсіндірді мекемеде.
Барлығы 184,3 млрд теңге сомасына берілген 31,2 мың қарыз қайта қаржыландырылды. Банктер өз қаражаты есебінен сыйақы, комиссиялар, 139 млрд теңгеге тұрақсыздық айыбы бойынша берешегін кешірді. Қазіргі уақытта банктерге бөлінген ақша толығымен игерілді.
Екіншісі 2018 жылғы 27 наурызда 2016 жылғы 1 қаңтарға дейін берілген жеке тұлғалардың валюталық ипотекалық қарыздарын қайта қаржыландыру іске қосылды. Бағдарламаға сәйкес әлеуметтік осал топтар үшін сыйақы мөлшерлемесі – жылдық 3%, басқа қарыз алушыларға – 12%. Бұл ретте, егер қолданыстағы несие бойынша мөлшерлеме осы мәндерден төмен болса, мөлшерлеме ұлғаймайды.
Сондай-ақ мемлекет Ұлттық банктің бағамы бойынша негізгі борыштың қалдығын 2015 жылғы 18 тамызға қайта қаржыландыруды ($1 үшін 188,35 теңге) және қарыз алушыларға сыйақы, комиссиялар және тұрақсыздық айыбы бойынша берешекті кешіруді тапсырды. Ұлттық банк банктерге бағамдық айырманы өтеуге 111,4 млрд теңге бөлді. Қаражат жылдық 0,1% сыйақы мөлшерлемесі бойынша 30 жыл мерзімге банктік салымдарда орналастырылған.
Осы бағыт бойынша көмек 2020 жылдың 31 желтоқсанында аяқталды. Нәтижесінде 132,2 млрд теңге сомаға 13,8 мың валюталық ипотекалық қарыз айырбасталды. Қарыз алушылардың сыйақы, комиссиялар және тұрақсыздық айыбы бойынша қарыздары 109,3 млрд теңгеге төленді.
Қаржы агенттігінде банктердің пайдасына қарызды өндіріп алу туралы сот актілері бар қарыз алушы әлеуметтік осал топтар үшін бағдарламаның екі бағыты мемлекеттік баж төлеуден босатылғанын атап өтті.
Үшіншісі 2020 жылы қарыздары бұрын қайта қаржыландырылған әлеуметтік осал топтар үшін қарыз жүктемесін азайту іске қосылды. Банктерге ипотекалық несиелерге қызмет көрсетуде қиындықтарға тап болған борышкерлерді оңалту тетіктерін жеке қолдануға рұқсат етілді. Атап айтқанда, негізгі борышты азайту, ай сайынғы төлемі 20 мың теңгеден басталатын, мөлшерлемесі 3%-дан аспайтын және қарыз алушының табысы екі ең төменгі күнкөріс деңгейінен (65,3 мың теңге) төмен емес жеңілдікті кесте белгілеу.
Ол үшін бас банк 44,6 млрд теңге бөлді. Осы бағыт аясында 61 млрд теңгеге 9,4 мың борышкер көмек алды.
"Банктің балансында тұрған жалғыз тұрғын үйді қарыз алушының меншігіне қайтару мақсатында қаржы институттарына қарыз алушыны қаржыландыруды жүзеге асыру не кейіннен сатып алу мүмкіндігімен оған тұрғын үйді жалға беру құқығы берілді", - деп түсіндірді агенттікте.
Ипотекалық қарыз алушыларға қосымша көмек көрсету мерзімі – 2023 жылғы 1 шілдеге дейін. Осы кезеңнің соңына дейін тағы 1 мың қарыз алушыны қамту жоспарлануда.
Жалпы алғанда, бағдарлама жеке тұлғалардың банктер портфеліндегі проблемалық ипотекалық қарыздарының үлесін 30%-дан 1,1%-ға дейін төмендетіп, 45 мың азаматтың тұрғын үйін сақтап қалды. Сонымен қатар, қазақстандықтар үшін валюталық тәуекел алынып тасталды және халықтың әлеуметтік осал топтары арасында борыштық жүктеме айтарлықтай төмендеді.
2017 жыл
Табысы төмен және халықтың аз қамтылған қазақстандықтарды қорғау үшін олардың банктік шоттарынан ағымдағы шоттардағы қалдықтың 50%-дан астамы мөлшерінде қаражат өндіріп алуға тыйым салынады. Бұдан басқа, қаржы институттарына жәрдемақыларды, әлеуметтік және тұрғын үй төлемдерін, білім беру салымдарын алуға, сондай-ақ мерзімі өткен борышты өтеу үшін шоттарды тыйым салуға және олар бойынша шығыс операцияларын тоқтата тұруға тыйым салынды.
Сол жылы үкімет борышкердің берешегін сотқа дейінгі өндіріп алуды реттеу және оны коллекторлық агенттіктер тарапынан заңсыз әрекеттерден қорғау үшін "Коллекторлық қызмет туралы" Заңды қабылдады.
2019 жыл
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың жарлығымен айыппұлдар, өсімпұлдар есептен шығарылды және кепілсіз тұтынушылық қарыздар бойынша 300 мың теңгеге дейінгі берешек өтелді. Айыппұлдар мен өсімпұлдар 1,2 млн қазақстандықтан 33,6 млрд теңгеге есептен шығарылды. Сондай-ақ, 578 мың азаматтың 120 млрд теңгеге қарызы өтелді.
Сонымен бірге банктер мен микроқаржы ұйымдары шарттың бірінші бетінде қарыздың немесе микрокредиттің негізгі талаптары туралы ақпаратты көрсетуге міндеттенді. Оның ішінде қарыздың және микрокредиттің толық құны, артық төлем сомасы, номиналды және жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесінің мөлшері, сондай-ақ шарт бойынша міндеттемелерді бұзғаны үшін тұрақсыздық айыбының мөлшері.
2020 жыл
Қаржы институттарына қарыз алушылардың төлем қабілеттілігін бағалау тапсырылды және табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен азаматтарға несие беруге тыйым салынды. Сонымен қатар, несиелік ұйымдар несие беру кезінде қарыз алушының қарыз жүктемесін бақылауы керек, бұл оның кірісінің 50%-нан аспауы керек.
2021 жыл
Қазан айында банктер мен микроқаржы ұйымдары үшін азаматтардың мерзімі өткен берешегін реттеудің бірыңғай міндетті тәртібі заңнамалық түрде енгізілді. Бұл қарыз алушыға қарызды қайта құрылымдау және қарыз алушының ағымдағы төлем қабілеттілігін ескере отырып, несиені өтеудің ыңғайлы кестесін құру үшін банкке өтініш беруге мүмкіндік береді.
"Сонымен қатар, 2021 жылы азаматтардың қаржылық қызметтерге қолжетімділігін қалпына келтіру үшін өтелмеген проблемалық берешектің салдарынан теріс несиелік тарихы бар және оны қайта құрылымдауды қажет ететін қарыз алушыларды оңалту тетігі енгізілді", -деп толықтырды агенттікте.
Бұған дейін, LS 2022 жылдың басынан бері тұтынушылық несиелер көлемі 890 млрд теңгеден астам өскенін жазған болатын.
