Ұлттық банкте Қазақстан экономикасында рубль бағамының теңгеге қатысты рөлінің артуы және оның монетарлық саясатқа әсері туралы айтылды, деп хабарлайды LS.
Ұлттық банк басшысының кеңесшісі Олжас Төлеуов Кедендік одақ аясында Ресейден импорттық жеткізілімдердің өскенінен, Қазақстанда рубльдің теңгеге айырбас бағамын ішкі тұтыну инфляциясына ауыстыру әсері күшейгенін атап өтті. Басқаша айтқанда, Кедендік одақ құрылғаннан кейін басқа елдерден импортталатын тауарлар Ресей импортымен алмастырылды деуге болады.
"2000-2009 жылдар аралығында, яғни Кедендік одаққа кіргенге дейін теңгенің рубльге қатысты 10%-дық теориялық құлдырауы курс құнсызданған күннен бастап, 12 ай ішінде Қазақстандағы жылдық тұтыну инфляциясының қосымша 0,37 пайыздық пунктке жеделдеуіне әкелуі мүмкін еді. Одаққа кіргеннен кейін, 2010-2020 жылдары бұл өткізу эффектісінің деңгейі 0,85 б.т. дейін өсті. Басқаша айтсақ, 2010 жылдан бастап ішкі нарықта ресейлік тауарларды тұтыну деңгейі өскен соң, Ресейден инфляция импорты күрт өсті, бұл ең алдымен RUB/KZT курсының құбылуы Қазақстанның тұтыну бағасына айтарлықтай әсер еткенімен байланысты орын алған жағдай", – деп түсіндірді Төлеуов.
RUB/KZT ставкасының экономикаға әсерінің өсуі үш канал арқылы жүзеге асты, олар – сауда балансы, валюта нарығы және инфляциялық процестер.
"Мұндай құрылымдық өзгерістер "рубль тұзағы" деп атауға болатын жаңа жағдайлар мен шектеулерді қалыптастыру арқылы экономикалық саясатқа тікелей әсер етті. Ол Қазақстанда ақша-несие саясатын іске асыру кезінде күрделі дилемманың туындауына себеп болды. Атап айтқанда, егер теңге рубльде әлсіресе, онда бұл экономиканың тұтыну секторындағы инфляциялық қысымның күшеюіне әкеледі, сондай-ақ, біздің елдің Ресейге қатысты санкциялық және басқа да геосаяси күйзелістерді сіңіру тәуекелдерін арттырады. Егер теңге, керісінше, рубльге қарай нығаятын болса, мұның салдары Ресейден қазақстандық тауарлар импортының одан әрі өсуі, сондай-ақ, Ресей рубліне ішкі биржалық және бөлшек сауда сұранысының өсуіне байланысты валюта нарығындағы "рубль зәкірі" әсерінің күшеюі болып отыр", - деп түсіндірді сарапшы.
Оның пікірінше, RUB/KZT бағамы жоғарылаған тағы бір арна биржалық және бөлшек валюта нарықтарында жүзеге асырылды. Атап айтқанда, Қазақстан қор биржасында және бөлшек айырбастау пункттері арқылы Кеден одағы құрылғаннан кейін рубльмен сауда көлемі айтарлықтай өсті.
"Егер 2000-2009 жылдары KASE-де RUB/KZT жұбымен сауда-саттықтың орташа айлық көлемі 31 млн рубльді құраса, ал халықтың Ресей валютасын айырбастау пункттерінде сатып алуы 1,5 млрд рубльге тең болса, 2010-2020 жылдары бұл көрсеткіштер тиісінше 903 млн рубльге дейін (29 есе) және 9,4 млрд рубльге дейін (6 есе) ұлғайды. 2000-2009 жылдар аралығында RUB/KZT бағамының 1 теңгеге төмендеуі рубльмен сауда-саттықтың орташа айлық көлемінің және халықтың айырбастау пункттерінде тиісінше 8,6 млн рубльге және 307 млн рубльге сатып алуының өсуіне алып келді. Одақ құрылғаннан кейін бұл сандар 326 млн рубльге және 1,3 млрд рубльге дейін өсті. Басқаша айтқанда, Қазақстан импортында Ресей тауарларының позициясы мен көлемінің кеңеюі аясында теңгенің рубльге қарай қатты нығаюы Ресей валютасына сұраныстың өсуіне алып келеді. Нәтижесінде, біздің валюта нарығымызға "рубльдік зәкірдің" әсерінен, ол RUB/KZT динамикасының ішкі валюта нарығы қатысушыларының көңіл-күйі мен мінез-құлқына елеулі әсер етуінен көрінді", - деп түсіндірді Төлеуов.
Оның айтуынша, "рубль тұзағы" түріндегі ақша-несие саясатының дилеммасы оның икемділігі мен ішкі және сыртқы күйзелістерге бейімделуін төмендетеді. Бұл жағдайда тек ақша-несие саясатының шараларын қолдана отырып, бұл ымыраға жол бермеу арқылы осы тұзақтан шығу мүмкін емес.
"Монетарлық саясаттың осындай ымырасын жұмсарту үшін мемлекеттің экономикалық саясатының басқа да түрлерін кешенді және үйлестірілген іске асыру мен жәрдемдесу талап етіледі. Бұл көбінесе ішкі тұтынудың базалық импортқа тәуелділігін төмендету жөніндегі іс-шараларға, өнеркәсіптік саясатқа, ЕАЭО және Кеден одағы шеңберінде сыртқы сауданы реттеу мен дамытуға қатысты мемлекеттің іс-қимылдарына қатысты", - деп атап өтті Ұлттық банк басшысының кеңесшісі.
Қазіргі уақытта, Төлеуов атап өткендей, Қазақстандағы өндіріс шикізат секторында шоғырланған және бизнес пен халықтың дайын тауарларға деген қажеттілігін толық көлемде өтемейді. Бұл импортқа, оның ішінде ресейлік тауарларға деген тәуелділік, ресурстарды тиімді және ұтымды пайдалану арқылы ел ішінде өндіруге болатын салыстырмалы түрде қарапайым тұтынушылық тауарлар бойынша да байқалады.
"Қазақстанға "рубль тұзағынан" шығу үшін тұтынудың басым және аралық тауарлардың ішкі өндірісін ынталандыру жолымен, оның ішінде өңірлік өндірістік тізбектерге енгізу шеңберінде базалық импортқа тәуелділікті төмендету қажет. Бұл импортты алмастыру үшін ғана емес, жергілікті компаниялардың экспорттық әлеуетін әртараптандыруға және арттыруға мүмкіндік береді. Кәсіпкерлікті дамыту институттарының рөлі маңызды, олар өндірістің инновациялылығы мен тиімділігін арттыруға баса назар аудара отырып, тек бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды ынталандырудың жанама шараларына бағдарлануы тиіс", – деп есептейді сарапшы.
Сонымен бірге, оның пікірінше, Кеден одағы шеңберінде Қазақстанның ерекше жағдайларда ішкі нарықты қолдау немесе тұрақтандыру мақсатында тарифтік және баж саясаты элементтерін қолдануын шектеуі немесе кедергі келтіруі мүмкін нормалар мен келісімдерін қайта қарау қажет.
Жоғарыда келтірілген ұсыныстарды іске асыру нысандарының бірі Қазақстан мен Ресейдің шекаралас аудандарында макиладор-кәсіпорындарын және өңдеуші өнеркәсіп салаларында еларалық кластерлерді құру болуы мүмкін.
"Орта және ұзақ мерзімді кезеңдерде мемлекетаралық экономикалық өзара іс-қимылдың ұсынылып отырған нысаны ресейлік кәсіпкерлерге қосылған құн тізбектерін әртараптандыруға және өндірістің шоғырлану тәуекелдерін төмендетуге мүмкіндік береді. Ал қазақстандық компаниялар дайын ресейлік өнімнің нетто-импортын барынша азайтуға мүмкіндік алады. Бұл Қазақстан мен Ресей арасындағы теріс сауда сальдосының қысқаруына оң әсер етпек. Мұндай шаралар Қазақстандағы RUB/KZT бағамының макроэкономикалық рөлін төмендетуге ықпал етіп, сол арқылы елде іске асырылып жатқан экономикалық саясаттың икемділігін арттырады", – деп түйіндеді ол.
Бұрын LS 2020 жылы қандай валюталар құлдырағаны туралы инфографика дайындаған болатын.
