Еңбек нарығын автоматтандыру 1,5 млн-ға дейін жұмыс істейтін қазақстандықтарға әсер етуі мүмкін. Еңбек ресурстарын дамыту орталығында егжей-тегжейі айтылды, деп хабарлайды LS.
Өз кезегінде Қазақстанда автоматтандырудың, роботтандырудың немесе генеративті жасанды интеллектінің (ҒЖИ) отандық еңбек нарығына ықтимал әсерін талдауға сәйкес, ең үлкен автоматтандыруға басшылар мен мемлекеттік қызметшілер (59% дейін), әкімшілік саласындағы қызметшілер (48%), кәсіби мамандар (46%) және техник мамандар (29%) топтарында қол жеткізуге болады. ҒЖИ көмегімен орындалуы мүмкін функциялардың ең көп бөлігі әкімшілік қызметшілерге (44%), техник мамандарға (32%) және кәсіби мамандарға (15%) тән.
"Тұтастай алғанда, талдау нәтижелері бойынша жоғары немесе орташа ықтималдығы бар адамдар орындайтын функциялардың 29%-зы автоматтандырылуы мүмкін және бұл ретте функциялардың 13%-зы ҒЖИ орындауы мүмкін екені анықталды. Ағымдағы жұмыспен қамту көрсеткіштеріне сүйене отырып, талдау жүргізілген 8,7 млн-ға жуық қызметкердің 6,5 млн қызметкерде немесе 75% автоматтандыру екіталай екенін атап өтуге болады. Автоматтандырудың орташа ықтималдығы 1,5 млн адамға немесе 17% мүмкін. Ықтималдықтың жоғары деңгейі – 686 мың адам немесе 8%", - деп атап өтті Еңбек ресурстарын дамыту орталығы АҚ (ЕРДО) Болжау және зерттеу департаментінің директоры Дмитрий Шумеков.
Ол қызметкердің бір бөлігін немесе барлық функцияларын тікелей жасанды интеллектте де орындау мүмкіндігі одан да төмен ықтималдық көрсеткіштеріне ие екенін айтты: төмен ықтималдық – 7,7 млн қызметкер үшін (88%), орташа ықтималдық – 1 млн (12%), және өте ықтимал –5,2 мың, яғни 0,1%.
"Еңбек нарығын автоматтандырудың негізгі қаупі ірі қалалар мен индустриалды дамыған аймақтарға қатысты, бұл процесс жұмыс орындарының 33-36%-на айтарлықтай әсер етуі мүмкін", - деп түсіндірді талдаушы.
Тікелей ҒЖИ есебінен жұмыс орындарын ауыстырудың ең үлкен тәуекелі Алматы қаласында туындайды. Айталық, жұмыспен қамтуға ықпал ету тұрғысынан анағұрлым әлжуаз қаржы және АКТ жөніндегі орталық хабты мысалға алуға болады. Бұл ретте салалық бөліністе ҒЖИ қызметкерлерін алмастырудың ең үлкен әлеуеті кәсіптік, ғылыми және техникалық қызмет аясында, сондай-ақ денсаулық сақтау саласында болжанады.
"Автоматтандыру оңтайландырылған жұмыс күші арқылы әлеуетті үнемдеу есебінен еңбек нарығына әсер етуде маңызды рөл атқарады. Алайда, біздің өңірде автоматтандыру және жұмысшыларды тетіктермен және ҒЖИ-мен ауыстыру процесі өте баяу жүреді, өйткені ол компаниялар одан пайданы арттыру жолын көруге байланысты", - деп қорытындылады Дмитрий Шумеков.
Баяндамада атап өтілгендей, егер Қазақстан бойынша өңірлер бойынша автоматтандыру есебінен орындалуы мүмкін жұмыспен қамту үлесі 24,9%-ды құраса, Шымкент, Астана және Алматы қалаларында – 33,5%-дан 35,7%-ға дейін. Бұдан басқа, өнеркәсіптік дамыған Атырау (28,2%) және Шығыс Қазақстан (26,4%) облыстарында ауыстырудың жоғары деңгейі күтіледі. Жұмыс орындарын цифрландырудың ең аз мүмкіндігі негізінен ауыл шаруашылығы аймақтарында қалыптасады, олар да халықтың өзін-өзі жұмыспен қамтуының жоғары деңгейімен сипатталады. Түркістан облысында автоматтандыру деңгейі 17,9%, Жетісу облысында – 18,7%, Алматы облысында – 19,9%, Жамбыл облысында – 20,3% бағаланады.
Жалпы ҒЖИ адам еңбегін ауыстыру мүмкіндігіне де қатысты, бұл ретте басқа қалалармен салыстырғанда айтарлықтай үлкен үлес Алматыға тиесілі, онда ол Қазақстан бойынша жалпы 11,7%-бен салыстырғанда 17,8%-ға жетеді.
Жергілікті жердің типі бойынша қалаларда автоматтандырудың ықтимал деңгейі (29%) ауылдардағы ұқсас деңгейден (18,5%) іс жүзінде бір жарым есе жоғары. Дегенмен, екеуі де қала мен ауыл тұрғындарының жұмысының функционалдығы негізінде күткеннен жоғары көрсеткіште. Бұл ҒЖИ қызметкерін алмастыру мүмкіндігіне де қатысты (қалаларда 13,4%, ауылдарда 9,1% қарсы). Негізінен қалалық және ауылдық жерлерде жаппай қатысатын білім беру және денсаулық сақтау қызметкерлерімен байланысты болуы мүмкін.
Салалық бөліністе ҒЖИ қызметкерлерін алмастырудың ең үлкен әлеуеті кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет саласында, сондай-ақ, денсаулық сақтау саласында кездеседі, бұл, шамасы, ақпараттың едәуір көлемін өңдеу (қайта өңдеу)бойынша бірқатар функциялардың болуымен байланысты. Ауыстыруды талап ететіндер қатарында – ауыл шаруашылығы, көлік, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласының қызметкерлері бар.
Жұмыспен қамтудың басқа параметрлеріне келетін болсақ, жалпы әйелдерде (25,9%) роботтар мен гендерлік механизмдермен жұмысшыларды автоматтандыруға және ауыстыруға қатысты еркектермен (24%) бірдей мүмкіндік бар, бірақ бірінші санат тікелей ҒЖИ элементіне сәйкес (әйелдерде 13,9% және ерлерге қарсы 9,6%). Шамасы, бұл денсаулық сақтау саласында ерлер контингентімен (155 мың адам) салыстырғанда әйелдер контингентінің (407 мың адам) басым болуына байланысты.
Білім деңгейі бойынша жоғары градация байқалады, онда қол жеткізілген білім деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым көп жұмысшыларды автоматтандыру процесінде болмақ, ҒЖИ есебінен де ауыстыруға болады. Егер мектеп білімі бар қызметкерлер үшін жалпы салмақта қызметкерлердің тек 8,4%-зы (1,7%-ы ҒЖИ есебінен) ауыстырылуы мүмкін болса, онда техникалық немесе кәсіптік білімі бар адамдар үшін бұл үлес 19,9%-ға (10,3%) жетеді, ал жоғары білімі бар қызметкерлер үшін – іс жүзінде үштен бірі (ҒЖИ есебінен 14,8%).
Білім деңгейі бойынша барлық ауыстырылатын қызметкерлер арасында 59%-ы жоғары білімге, 39%* ы техникалық және кәсіптік білімге ие, бұл жалпы алғанда жоғары білімі бар адамдардың үлесі 45%, техникалық және кәсіптік білімі бар адамдардың үлесі 49%-ды құрайтын жұмыспен қамтудың ағымдағы құрылымынан ерекшеленеді
Жас топтары бойынша әлеуетті алмастырылатын жұмыскерлердің 47%-ы 30-44 жасқа жатады, тағы 23%-ы 20-29 жас аралығында. Осылайша, 20-44 жас аралығындағы топ әлеуетті ауыстырылатын жұмысшылардың жалпы массасының 70%-ын құрайды.
Жұмыспен қамтудың формальдылығына қатысты ауыстырылатын жұмысшылардың негізгі бөлігі, күткендей, ықтимал босатудың 93% құрайтын ресми секторында болады.
Еңбек ресурстарын дамыту орталығы талдаушыларының болжамы бойынша, қызметкерлерді олардың ауқымын ескере отырып босату және ауыстыру тұтастай алғанда Қазақстанның еңбек нарығына елеулі қауіп төндіреді.
Сонымен қатар, нарықтық экономика жағдайында, ең алдымен, автоматты процестерді енгізу кезінде ұйымдар кірістілікті арттыруға бағытталғанын атап өткен жөн.
Мысалы, халықаралық сауда орталығы статистикасының деректеріне сәйкес АҚШ-та өндірілген бір өнеркәсіптік роботтың экспорттық құны 2022 жылы 23,6 мың долларды, бұл орташа жылдық бағам бойынша 10,9 млн теңгені құрады. Бұл ретте дәл сол АҚШ-та 2022 жылы орташа жылдық жалақы 61,9 мың доллар немесе 28,6 млн теңге, бұл ретте Қазақстанда алдын ала деректер бойынша 3,7 млн теңгені құрады.
"Осылайша, Қазақстандағы еңбек құнының анағұрлым төмен болуын ескере отырып, жұмыс орындарын кең ауқымды ауыстыру бойынша қолайсыз сценарийдін алдын алуға болады", - делінген баяндамада.
