Қарыз алушылар үйінен мәжбүрлі түрде көшірілсе – заңгердің кеңесі

Ол борышкерлердің қандай құқықтары бар екенін түсіндірді

13 октября 2021 года

Алматыда кепілге салынған тұрғын үйден шығару кезінде орын алған жуырдағы қайғылы оқиға қолданыстағы жүйе осы жағдайға себеп болды деген пікір туды. Заң ғылымдарының кандидаты Дәулет Әбжанов проблемалық қарыз алушылар қосымша қорғауға мұқтаж ба жоқ па екенін барынша талқылап берді.

Заңның борышкерлерге адалдығы

Банктік қарыздар бойынша қарыз алушылар үшін қорғау кепілдіктерінің тұтас қабаты бар. Олар нені қамтиды?

1. Несие алғанға дейінгі кезеңде заң банктерді қарыз алушының қарыз шарттары туралы мүмкіндігінше көп хабардар болуын қамтамасыз етуге міндеттейді. Мысалы, банктік қарыз шартын ресімдеуге қойылатын талаптар қаріп мөлшеріне (ұсақ қаріппен ешнәрсе жазуға болмайды), тармақтардың реттілігіне (ең маңызды шарттар бірінші бетте – титулдық бетте баяндалады, олар шарт мәтінінде жоғалмайды) қатысты белгіленген. Заң банктерді қарыз алушыларға жадынама жасауға міндеттейді, онда қарыздың ең маңызды шарттары да көрсетіледі.

Жалпы, енді қарыз алушылар бұдан былай банктер несие шарттарын мәтінде қаржылық міндеттемелерді жасыру арқылы оларға жеткізбеді деп айта алмайды. Қарыз алушылар қарызды қанша, қалай қайтару керектігі, қандай тұрақсыздық айыбы және олардан не өндіріп алуы мүмкін екендігі туралы нақты түсінікке ие болу үшін барлық мүмкіндіктерге ие. Қазақстанда келісімшарт алдындағы кезең жеткілікті түрде егжей-тегжейлі және қатаң реттелген. Тағы бір нәрсе, кейбір азаматтар бұл ақпаратқа әлі де мән бермейді, келісімшартты оқымайды, несие алғанға дейін өз мүмкіндіктерін өлшемейді. Бірақ бұдан кейін мұндай қарыз алушылар соның жағымсыз салдарын өздері көтеруі керек.

2. Банктік қарыз шартын орындау сатысында заң банктерге қарыз алушы үшін несие шарттарын біржақты тәртіппен өзгертуге тыйым салды. 

3. Егер қарыз алушы бұзушылықтарға жол бермесе, оның кредит бойынша борыш мөлшерінен артық өтейтін кепілге салынған мүлікті босатуды талап етуге құқығы бар.

4. Мерзімі өткен кезде қарыз алушы жеке тұлғалар үшін көптеген артықшылықтар бар. Мысалы, жалпы ереже бойынша тұрақсыздық айыбы 90 күн кешіктірілгеннен кейін есептелмейді; ипотекалық қарыздар бойынша сыйақы есептеу 180 күн кешіктірілгеннен кейін тоқтатылады. Яғни, кешіктірудің көрсетілген кезеңінен кейін қарыз нақты жазылады, келісімшарт бойынша қосымша сомалар, тіпті егер кешіктіру жылдарға созылса да, есептелмейді!

Бұған халықтың әлеуметтік осал топтарына арналған мемлекеттік бағдарламалар бойынша шараларды қосыңыз. Олар бойынша мемлекет банктерге қарыз алушылардың қарыздарын есептен шығаруға (кешіруге) мүмкіндік бере отырып, олардың несиелік міндеттемелерін іс жүзінде қабылдады.

Дәулет Әбжанов

Кредитор мен борышкер мүдделерінің теңгерімі

Жеңілдік тек банктік несиелеу қатынастарында жабылады деп ойлау қателік болар еді. Жоқ, бұл үрдіс басқа міндеттемелерге таралады: жеке тұлғалардың қарыздары (сіз көршіңізге ақша бердіңіз, бірақ қарызды қайтаруға қол жеткізе алмайсыз), сатып алынған тауар үшін төлем міндеттемелері (кәсіпкер тауарды босатқаннан кейін оның құнын сатып алушыдан ала алмайды), салық міндеттемелері (егер олар кешірсе, неге салық төлейсіз?) және т. б. егер борышкерлердің бір санатына жылдар бойы төлемеуге рұқсат етілсе, онда неге борышкерлердің басқа санатына да осы жолды қарастырмасқа?

Сондықтан сот орындаушыларына банктік қарыздарды өндіріп алу туралы істер бойынша ғана емес, банктермен ешқандай байланысы жоқ басқа да тараптардың шабуылына қалады. (бұған мысал – Алматыда сот орындаушысына жақында жасалған шабуыл заңсыз құрылысты бұзу туралы сот шешімін орындаумен байланысты). Ал не? Прецедент жасалды; тіпті кейбір адамдардың санасында сот орындаушыларына қарсы зорлық-зомбылық рұқсат етілді деген ой қалыптасуы мүмкін.

Заң екі тараптың – кредитордың және борышкердің (қарыз алушының) мүдделерін ескеруі тиіс екені даусыз. Бұл мүдделердің тепе-теңдігін сақтау оңай емес.

Менің ойымша, қарыз алушыларға келісім-шарт жасасу кезеңінде көбірек құқықтық кепілдіктер беру керек. Оларда қабылданатын міндеттемелер, төлемдер мөлшері, түпкілікті артық төлем, оларды есептеу әдістемесі, тәуекелдер туралы нақты түсінік болуға тиіс. Жасырын артық төлем, екіұштылық жоқ. Бұл кезеңде қарыз алушы – жеке тұлға – бұл ресурстары шектеулі, қаржылық, заңдық құзыреті жоқ, алдаудан, түсінбеушіліктен, түсініксіздіктен қорғауды қажет ететін әлсіз тарап. Мұның бәрі кепіл берушілерге, кепілгерлерге, тең дәрежеде қатысты болуға тиіс. Қабылданатын міндеттемелердің шарттары олар үшін де айқын және түсінікті болуы керек.

Алайда, алынған қарызды қайтару кезеңінде несие берушіні қорғауға баса назар аударған жөн. Қарызды қайтару негізінен қарыз алушыға, оның адалдығына байланысты. Бұл жағдайда заңда шарттың талаптары бойынша қарызды тез қайтаруды қамтамасыз ететін және борышкердің адал еместігін болдырмайтын механизм болуы керек. Мұны қиындатпау керек, керісінше, өндіріп алу процедурасын жеңілдету керек. Бұл ретте қарыз алушыны қорғау, негізінен, кредитордың өз құқықтарын ықтимал теріс пайдалануынан (мысалы, шартта көзделгеннен көп мөлшерде сыйақы есептеуден, ашық емес сауда-саттықтан және т.б.) қорғаумен шектелуі тиіс.

Осылайша, нақты несие алу – бұл екі түрлі көзқарасты бөлетін сызық. Несие алғанға дейін – қарыз алушы үшін ең көп қорғау, содан кейін-несие беруші қорғауға жатады. Борышқордың борышты өндіріп алуға кедергі жасауға құқығы жоқ. Ақшаны алғаннан кейін-мейірімді болыңыз, қайтарыңыз! Кепілдікке мүлікті қойсан, теріс жағдайда жауап бер!

Тұрғын үйді өндіріп алуға жол бермеу туралы ұсыныс "Меншік міндеттейді" Конституциялық нормасына қайшы келеді, одан мүліктік дербестік және субъектілердің мүліктік жауапкершілігі қағидаты туындайды.

Сондықтан кепілге салынған тұрғын үйді өндіріп алуға жол бермеуге шақыру – бұл қоғамдағы жауапсыздық пен масылдықты көтермелейтін популизмнен басқа ештеңе емес.

Ақыр соңында, ешкім мәжбүрлеп банктерден несие алуға мәжбүр етпейді. Банктер ұнамаса – көршілерден, туыстардан, әріптестеріңізден қарыз алыңыз. Банктер – қайырымдылық ұйымдары емес; олардың салымшылар, инвесторлар алдындағы өз міндеттемелері бар екенін бәрімізге түсінетін кез келді. Несие бойынша ақша табу – бұл олардың бизнесі. Егер сізге тегін және қайтарымсыз ақша қажет болса – бұл банктерге емес, мемлекетке жүгіну керек. Патернализм қазір бізде де сәнде.

Одан да көп жеңілдіктер?

Сонымен, сот актілерін орындаумен резонанстық ТЖ-дан кейін не күту керек?

Бас банк қарызды өндіріп алу процесін ұзартатын және одан да күрделендіретін заңға түзетулердің кезекті пакетін қабылдайды.

Қаржы реттеушісі секторға қолдау көрсетуге тырысады, бірақ көп ұзамай олардың пайдасыздығын түсінеді.

Соттар сот тәжірибесін борышкерлердің пайдасына өзгерте бастайды, тіпті олардың өз міндеттемелерін орындаудан қасақана жалтаруы болса да. Сот орындаушылары дау-жанжалды борышкерлермен араласпауды жөн көреді, сондықтан атқарушы парақтар жылдар бойы орындалмай қалады.

Өз кезегінде адал емес борышкерлер қарызды сол беті қайтармайды; адал борышкерлер қарызды қайтару керек пе, жоқ па деген ойға қалады,

Банктер несиелеуді шектейді, мысалы, жалғыз (және тек қана емес) тұрғын үйді кепілге қою арқылы қарыз беруді алып тастайды; халықтың ипотекалық несиелендіруге қол жетімділігі айтарлықтай қиын болады.

Міне, "түсіну мен кешіру" талаптарына осындай қайғылы реакция. Бұл мәселеде мемлекет бізді естіді. Бірақ бұл қадам ақылға қонымды ма?

Следите за нашим Telegram - каналом, чтобы не пропустить самое актуальное
Комментарии отключены!
Вы можете оставить комментарий и увидеть мнения наших читателей на странице в facebook.
Подпишись прямо сейчас
Подписка на самые интересные новости из мира бизнеса
Подписаться
© Все права защищены - LS — ИНФОРМАЦИОННОЕ АГЕНТСТВО    Условия использования материалов
Наше издание предоставляет возможность всем участникам рынка высказать свое мнение по процессам, происходящим, как в экономике, так и на финансовом рынке.