2022 жылғы желтоқсанда ҚазМұнайГаздың (ҚМГ) IPO-сы күтіледі.
"Самұрық-Қазына" қорында айтылғандай, қазіргі уақытта дайындық кезеңі мен листингтік рәсімдерден өту бойынша тиісті жұмыстар жүргізілуде.
Бұл ретте, қазірдің өзінде жүргізіліп жатқан жұмысты бағалай отырып, "Самұрық-Қазынада" тұрғындар арасында осы науқанды жүргізуде оң баға бар деп есептейді:
- "Бұл ел азаматтарына қаржылық және инвестициялық сауаттылығын арттыруға, IPO өткізу кезінде ұлттық компаниялардың акцияларын сатып алу арқылы елдің ұлттық экономикасына қатысу жолдары туралы білуге мүмкіндік береді".
Қазақстандық IPO-дан не алады
Алайда, акциянының бастапқы орналастырылуы неге соншалықты қажет деген сұраққа жауап бере отырып, бірнеше негізгі факторларды атап өту керек.
Біріншіден, "ҚазМұнайГаз" елімізде танымал. Қазақстандағы барлық мұнай өңдеудің 80%-ы осы компанияның есебінен жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда бұл ең ірі мұнай өндіруші компания. Егер біз IPO-ға шығарылған алдыңғы компанияларды тартымдылығымен салыстыратын болсақ, онда бұған акциялары керемет нәтиже көрсеткен "Қазатомөнеркәсіп" кіруі мүмкін. Сонымен, екі жыл ішінде баға белгілеулерінің өсуі 400%-ға жуық болды.
Екіншіден, компанияның қағаздары IPO-ға айтарлықтай жеңілдікпен шығарылады. Яғни, мысалы, акция орналастыру кезінде 5 мың теңгеге, содан кейін ғана 7 мың немесе 10 мың теңгеге дейін қымбаттауы мүмкін.
Үшіншіден, акция иелеріне жыл сайын төленетін дивидендтер. "Самұрық-Қазына" үш жылға "ҚазМұнайГаз" акциялары бойынша дивидендтердің ең төменгі мөлшерін тіркейтінін мәлімдеді. Төлемдер көлемі мен мерзімі болашақта белгілі болады. Көлемге компанияның рентабельділігі де, нарықтағы жағдай да әсер етеді.
Төртіншіден, компания IPO-ға шыққаннан кейін акционерлерге өз жұмысы туралы есеп беруге міндетті. Компания IPO-ға осындай шығудың арқасында нарықтағы беделін жақсартады. Бұл барлық компаниялар үшін маңызды қадам, өйткені бұл жетілу көрсеткіші. Жарқын мысал ретінде Apple, Tesla және т. б. тәжірибесі.
Freedom Finance Global талдаушысы Данияр Оразбаев "ҚазМұнайГаз" IPO-сы табысты өтуі тиіс деп есептейді, өйткені компания "Самұрық-Қазына" портфеліндегі ең маңыздысы болып табылады.
"Компания халықтың кең ауқымы арасында өте танымал және түсінікті, ол да оң рөл атқарады. Бірақ бұл мәселеде көп нәрсе орналастыру бағасына байланысты болмақ. Қазіргі уақытта әділ құннан дисконт күтуге болады, бұл инвесторларға акцияның кейінгі өсуіне сенуге мүмкіндік береді", - деп атап өтті ол.
IPO кезінде акция сатып алғысы келетіндер үшін қандай да бір шектеулер бола ма?
Шектеулер жоқ. Бөлшек инвесторларға басымдық беріледі. Инвесторлар үш топқа бөлінеді. Біріншісі белгілі бір баға шегі шеңберінде акцияларды сатып ала алатын қарапайым қазақстандықтардан тұрады. Екіншісі – институционалдық инвесторлар. Бұл сақтандыру компаниялары, БЖЗҚ, ҚК және т.б. бұған белгілі бір шектен жоғары акцияларды сатып ала алатын қазақстандықтар да кіреді. Үшіншісі – халықаралық инвесторлар. Бірақ бұл топ қалдық принцип бойынша қалыптасады.
IPO-ға 18 жастан бастап барлық қазақстандықтар шектеусіз қатыса алады. Жынысы, қызметі және тұрғылықты қаласы маңызды емес. Акцияларды сатып алғысы келетін адам лицензияланған брокерге жүгінуі керек.
IPO-ға қатысу үшін не істеу керек?
Брокерлік компанияны таңдаңыз, алдағы орналастыру туралы ақпаратты зерттеңіз, өтінімдерді қабылдау күнін біліңіз. Осыдан кейін брокерлік шот ашып, оны толтырыңыз. Мұның бәрін ғаламтор бетінде немесе брокерлік кеңседе жасауға болады.
Брокермен келісім-шарт жасасқанда, әр компания өз бетінше белгілейтін комиссияларды қажет.
Әдетте, мөлшерлемелер жергілікті (KASE/AIX) және халықаралық нарықтарда әр түрлі болуы мүмкін.
Тарифтер мәміле сомасының 0,03%-дан 0,10%-на дейін басталады. Бұл ретте келісім бойынша өтуі тиіс ең төменгі сома көрсетіледі. Мысалы, 5 мың теңге.
Алаяқтардан абайлаңыз!
Енді біз ең маңыздысы – брокердің таңдауына келдік. Ақшаны нарықта жұмыс істеуге рұқсаты бар кәсіпқойға сеніп тапсыру керек. Бұл әсіресе алаяқтар күшейген кезде өте маңызды.
Соңғы айларда нарықта жоғары пайданы жеңіл табу жолын уәде ететін брокерлер күшейе түсті. Әсіресе әлеуметтік желілерде көптеген жарнамалар бар. Алаяқтар қазақстандықтардың назарын аудару үшін ірі компаниялар мен банктердің аттарын пайдаланады. Жалған брокерлер жоғары кірісті уәде етіп, жоқ акцияларға инвестиция салуды ұсынады.
Сондықтан өз ақшасын сеніп тапсыруға болатын нағыз қазақстандық брокерлердің кім екенін түсіну маңызды.
Біріншіден, бұл қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі лицензия берген компаниялар. Тізімді веб-сайттан көруге болады.
Сондай-ақ, компанияның KASE және AIX биржаларына мүшелігін тексеруге болады. Егер қазақстандық шетелдік компанияның қызметіне жүгінгісі келсе, онда ол компанияның жұмыс істейтін атқаратын биржалар сайттарында бар-жоғын тексеру қажет.
Екіншіден, бірде-бір брокер пайдаға кепілдік бере алмайды, әсіресе 50-100%. Бұл бірден алаяқтарды әшкерелейді.
Үшіншіден, алаяқтар әрдайым агрессивті түрде әрекет етеді, психологиялық тұрғыдан клиенттің үлкен пайдаға қол жеткізе алмайтындығына қысым жасайды.
Төртіншіден, жалған брокерлерде қызмет туралы ашық ақпарат жоқ. Әдетте, олардың қаржылық есептілігі болмай және сайттар басқа клиенттердің пікірлерімен ғана толтырылады.
Нарықта жұмыс істеуге рұқсаты бар брокерлер кез-келген инвестормен бірге жүретін тәуекелдер туралы хабардар етуі керек.
Тәуекелдерді ескеріңіз!
IPO-ға қатысу инвесторлар үшін тартымды екені сөзсіз, өйткені нәтиже өте жақсы табыс әкелуі мүмкін. Дегенмен, сіз әрқашан қор нарығындағы әрбір инвестормен бірге жүретін тәуекелдерді есте ұстауыңыз керек.
Акцияларды орналастырғаннан кейін, қағаздар қымбаттай бастайтынына кепілдік жоқ.. Қолайсыз жағдайлар туындаған жағдайда бағалар сатып алынған деңгейден төмен түсуі мүмкін.
Халықаралық нарықтардағы тұрақсыздыққа байланысты жағдай да өзгеруі мүмкін. Акциялардың құнына қолайсыз факторлар, экономикадағы қиындықтар және компания табысының төмендеуі әсер етуі мүмкін. Нәтижесінде компания өзінің дивидендтік саясатын қайта қарай бастайды.
Бұл ретте "ҚазМұнайГаз" - тұрақты қаржылық көрсеткіштері бар Қазақстанның ірі мұнай компаниясы екенін ескеру қажет. Бірақ мұның бәрі сыртқы нарықтағы тұрақсыздық оның табыстылығына әсер етпейтініне кепілдік бермейді. Мұнай арзандауы мүмкін, ал геосаяси қақтығыстар шикізатты тасымалдауда қиындықтарға әкеледі. Сондай-ақ, компания барлық экологиялық ережелерді сақтауы тиіс. Егер қандай да бір бұзушылық орын алса, онда айыппұлдар төленеді және кен орнындағы жұмыс уақытша тоқтатылады.
Сондықтан компанияның дивидендтік саясаты өзгергендіктен төлем болмайды. Барлық тәуекелдер акциялар шығарылар кезде белгілі болады.
Осыны ескере отырып, инвестор әрдайым қор нарығында болатын тәуекелдерге дайын болып өз бетінше шешім қабылдауы керек.
